PHỤ NỮ ĐẤT TỔ THÂN THIỆN, NHÂN ÁI, ĐOÀN KẾT, HỘI NHẬP, PHÁT TRIỂN

Mối liên quan giữa Tín ngưỡng thờ cúng Hùng Vương và Hát Xoan ở Phú Thọ

30/03/2020 8:23:33 SA

hatxoanbpt-1585298078
Hát Xoan thường trình diễn ở cửa đình gắn với Tín ngưỡng thờ cúng Hùng Vương. Ảnh: Vũ Mạnh Cường

 

Tín ngưỡng thờ cúng Hùng Vương và Hát Xoan Phú Thọ đã được UNESCO công nhận là Di sản văn hóa phi vật thể đại diện của nhân loại. Đây là hai Di sản văn hóa phi vật thể truyền thống độc đáo, đặc sắc và tiêu biểu ở Phú Thọ biểu trưng cho triết lý nhân văn “Con người có tổ có tông”, “Uống nước nhớ nguồn”; “Ăn quả nhớ người trồng cây” trong văn hóa của dân tộc Việt Nam. 

 

Trong quá trình hình thành và tồn tại qua suốt chiều dài lịch sử hơn 4000 năm dựng nước và giữ nước, Tín ngưỡng thờ cúng Vua Hùng và Hát Xoan ở Phú Thọ đã có một sức sống trường tồn cùng lịch sử hình thành và phát triển của vùng trung du Đất Tổ nói riêng, của dân tộc Việt Nam nói chung. Sự tồn tại và cùng được bảo tồn, phát triển theo thời gian biểu hiện qua mối liên quan mật thiết giữa hai di sản với một số nội dung đặc trưng cơ bản sau:


hx-1585525561

Tín ngưỡng thờ cúng Hùng Vương và Hát Xoan Phú Thọ đều là di sản văn hóa tinh thần (phi vật thể) phản ánh tín ngưỡng dân gian cùng chung nguồn gốc hình thành và phát triển, cùng chung địa bàn ra đời và nguồn gốc chủ nhân sáng tạo, đó là cư dân nông nghiệp trồng lúa nước với ý thức tôn vinh các Vua Hùng đã có công dựng nước như là một tín ngưỡng tâm linh cội nguồn cho cả dân tộc vượt qua mọi rào cản, khác biệt tôn giáo và các chế độ xã hội.

Việc thờ cúng tổ tiên và các Vua Hùng đã là một Tín ngưỡng không thể thiếu được trong bàn thờ của mỗi gia đình người Việt. Tín ngưỡng thờ cúng Hùng Vương chính là sự minh triết từ tâm thức tín ngưỡng linh thiêng, là ý thức hệ cơ bản của dân tộc được tạo nên bởi các hoạt động văn hóa tâm linh, là nền tảng cho các hoạt động văn nghệ mang đậm yếu tố tín ngưỡng dân gian làm cầu nối chuyển tải giá trị tâm linh giữa con người và thế giới tâm linh tạo nên nét đặc trưng của văn hóa truyền thống của cư dân vùng Đất Tổ.


Chủ nhân của Tín ngưỡng thờ cúng Hùng Vương cũng đồng thời là chủ nhân của nghệ thuật Hát Xoan thể hiện nghi thức diễn xướng dân gian thờ cúng tổ tiên, ông bà và các bậc tiền nhân đã có công với nước như các bậc Vua quan, Thần linh, Thành hoàng làng thông qua lời ca, hình thức diễn xướng và không gian thiêng là các ngôi đền, đình để thể hiện lòng tôn kính, sự biết ơn với các bậc tiền nhân...

hx2-1585525638

Hầu hết các di tích thờ cúng Hùng Vương trên địa bàn tỉnh đều có nghi lễ Hát Xoan hoặc liên quan đến nghi lễ Hát Xoan thông qua tục hát nước nghĩa ở các ngôi đền, mái đình, vì Tín ngưỡng thờ cúng Hùng Vương có một vị trí rất quan trọng trong đời sống tâm linh và tình cảm của các thế hệ người dân Việt Nam, thể hiện lòng tôn kính của các hậu duệ đối với tổ tiên, khẳng định lòng tự tôn dân tộc, ý chí độc lập tự chủ trong văn hóa tín ngưỡng, làm tăng thêm lòng tự hào và sự cố kết cộng đồng. Trên toàn lãnh thổ Việt Nam hiện có 1.417 địa điểm có di tích thờ cúng các Vua Hùng và các nhân vật liên quan đến thời đại Hùng Vương; riêng ở Phú Thọ có 326 di tích, đặc biệt có 18 di tích tiêu biểu trên địa bàn tỉnh Phú Thọ và Vĩnh Phúc có Hát Xoan đều có nghi lễ thờ cúng Hùng Vương, dưới thời Vua Khải Định (1917), tuần phủ Phú Thọ là Lê Trung Ngọc đã trình bộ lễ định ngày 10/3 âm lịch là ngày Quốc Tế (tổ chức tế lễ cấp Nhà nước).

Hàng năm cứ đến tháng 3 âm lịch người người lại về Đền Hùng dâng hương tưởng nhớ ơn đức, tôn vinh công lao dựng nước của các Vua Hùng và mang Hát Xoan về hát trong ngày lễ hội. Các làng có đình, đền thờ Vua Hùng mỗi năm đều cử ra một Ban khánh tiết để chủ trì và điều hành nghi lễ thờ cúng Vua Hùng và tổ chức nghi lễ Hát Xoan với ý nghĩa rước Vua, nghinh đón Vua Hùng về với con dân. Cũng từ đó cho đến nay, theo lệ chung cứ vào dịp mùng 10/3 âm lịch và một số dịp lễ trong dịp mùa xuân nhân dân các địa phương có di tích thờ cúng Hùng Vương đều tổ chức lễ tế trang trọng, linh đình để tưởng nhớ công lao các Vua Hùng và tổ chức Hát Xoan nghinh Vua đón Vua Hùng.  


Các làng cổ Hát Xoan như: Phượng Lâu, Kim Đức, Thụy Vân, Nông trang, Dữu Lâu, Trưng Vương, Thanh Đình, Kinh Kệ, Cao Mại, An Đạo, Tử Đà, Tiên Du, Phù Ninh, Hương Nộn, Tây Cốc đều tổ chức nghi lễ Hát Xoan và hát nước nghĩa giữa các làng có Tín ngưỡng thờ cúng Vua Hùng vào mùa xuân, tháng giêng, tháng hai, tháng ba âm lịch và trong dịp lễ hội Đền Hùng ngày mùng 10 tháng ba, cả ba phường Xoan làng Kim Đái đều vào Đền Hùng để Hát Xoan nghinh đón các Vua Hùng theo tục giữ cửa đình, hát vào các ngày nhất định không thay đổi. Lịch hát và các địa phương Xoan hát giữ cửa đình là tục lệ chung cho các họ Xoan. 

Các di tích thờ cúng Hùng Vương và các làn điệu Hát Xoan cổ đều được khởi dựng và bắt nguồn từ những làng cổ nằm ở vùng bán sơn địa thuộc địa bàn trung tâm bộ Văn Lang thời các Vua Hùng dựng nước. Hát Xoan là tiếng hát cửa đình thể hiện những lễ tục diễn xướng tế thần linh và được tổ chức hát vào mùa Xuân và đều có truyền thuyết phản ánh sự ra đời liên quan đến vợ Vua Hùng và các Vua Hùng (phải gọi là Hát Xoan chính là cách gọi kiêng tên huý của bà Công chúa Xuân Nương con gái Vua Hùng. Đã có biết bao truyền thuyết phản ánh vai trò của Hát Xoan trong đời sống của cư dân thời Hùng Vương như: Vợ Vua Hùng đau đẻ dữ dội chỉ có thể hết đau khi được nghe Hát Xoan; rồi đến nàng Nguyệt Cư Công chúa mắc cái bệnh khóc lâu cũng lại nghe Hát Xoan thì khỏi khóc...).

hx3-1585525580

Hát Xoan là lối hát nghi thức mang tính chất nghi lễ tối cao và có niêm luật chặt chẽ, rõ nét của cư dân nông nghiệp trồng lúa nước vùng trung du Phú Thọ và chỉ được tổ chức hát ở các ngôi đình thờ Vua Hùng, Thần linh và Thành hoàng làng. Chính vì vậy mà Hát Xoan còn được gọi là: “Hát cửa đình”; “Khúc môn đình”; “Ca môn đình”. Hiện nay, số “cửa đình” để tổ chức Hát Xoan đều được Nhà nước quan tâm đầu tư kinh phí tu bổ và khôi phục, nhất là từ khi Hát Xoan được tổ chức UNESCO công nhận là Di sản văn hóa phi vật thể cần bảo vệ khẩn cấp (2011), Hát Xoan Phú Thọ đã trở thành Di sản văn hóa phi vật thể đại diện của nhân loại (tháng 12/2017). Hiện nay, khi thực hành nghi lễ thờ cúng Hùng Vương không thể tách rời với Hát Xoan Phú Thọ bởi Hát Xoan là hình thức chuyển tải ý nguyện tâm linh cổ truyền nhất, mang yếu tố dân gian đặc trưng nhất, các di tích đình, đền, miếu là không gian linh thiêng nhất để diễn xướng của Hát Xoan được đến với các bậc Thần linh, Vua Hùng, Thành hoàng làng một cách thiêng liêng nhất.


hungvuong-1585525616

Có thể khẳng định, Tín ngưỡng thờ cúng Hùng Vương và Hát Xoan Phú Thọ có mối liên hệ hữu cơ và mật thiết với nhau từ khi hình thành và trong quá trình tồn tại, phát triển và có vị trí vô cùng quan trọng trong đời sống văn hóa dân gian của vùng Đất Tổ nói riêng và trong đời sống tâm thức của cộng đồng dân tộc Việt Nam nói chung. Hiện nay, cần phát huy giá trị tinh thần to lớn của hai di sản đã có mối liên quan khăng khít với nhau trong lịch sử, trong hiện tại và cả trong tương lai nhằm bảo tồn và phát huy giá trị nhân văn của hai di sản là nhiệm vụ cần phải tiếp tục được phục hồi tại các di tích liên quan để trả lại giá trị của di tích đối với văn hoá truyền thống như nó vốn tồn tại trước kia trong lịch sử. Đó chính là bảo tồn và phát huy những giá trị nhân văn của hai loại hình di sản văn hoá phi vật thể là Tín ngưỡng thờ cúng Hùng Vương và Hát Xoan Phú Thọ thể hiện tính độc đáo mang bản sắc văn hoá riêng của vùng quê Đất Tổ nói riêng và của dân tộc Việt Nam nói chung, cũng chính là góp phần vào việc bảo tồn và phát huy giá trị di sản văn hóa phi vật thể của nhân loại.

 

Nguồn: Báo phú Thọ điện tử




Chuyên mục Tin tức

Du lịch Phú Thọ

Liên kết web

Thống kế truy cập

  •   Đang Online: 134
  •   Tổng truy cập: 3324862